Czy istnieje taki obowiązek i co wynika z przepisów?
Zgodnie z art. 2373 §1 kodeksu pracy nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Z kolei zgodnie z §2 przytoczonego przepisu Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie.
Ponadto Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy również osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą na podstawie art. 304 kodeksu pracy.
Wobec powyższego Zleceniodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie również Zleceniobiorców przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania zlecenia przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, w tym w szczególności jest obowiązany m.in. do organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania zlecenia oraz zapewnienia bezpieczeństwa i higieny oraz dostosowywania środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia Zleceniobiorców, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania zlecenia.
Jaka jest opinia Inspekcji pracy i sądów?
Ustawodawca jednak wprost nie określił, że Zleceniobiorca ma obowiązek przeprowadzania szkoleń zakresu BHP, czy też kierowania Zleceniobiorców na wstępne badania celem przeprowadzenia wywiadu lekarskie w zakresie zdolności do wykonywania określonych w Umowie cywilnoprawnej obowiązków. Niemniej jednak zgodnie z treścią pisma Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy o sygnaturze akt GNP/426/4560-364/07/PE:
„Przepis art. 304 KP nie rozstrzyga, w jaki sposób obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy z art. 207 §2 KP zostanie zrealizowany. Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną (będącą podstawą wykonywania pracy przez samozatrudniającego), poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie art. 211 KP obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim. Mając na uwadze obecne brzmienie art. 304 KP, osoby prowadzące w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą mają obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp na równi z pracownikami – w zakresie ustalonym przez pracodawcę (lub przedsiębiorcę niebędącego pracodawcą). Nie ma natomiast podstaw do traktowania tych osób tak jak pracowników, w tym nie ma obowiązku kierowania ich na wstępne badania lekarskie i organizowania wstępnych szkoleń bhp.”
Ponadto w uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1974 r. w sprawie o sygnaturze akt II CR 493/74, Sąd wskazuje, że:
„Jeżeli zatem stopień zagrożeń i rodzaj wykonywanej pracy wskazywałby na konieczność wykonywania jej jedynie przez osoby o określonym poziomie zdrowia i wiedzy z zakresu bhp, zleceniodawca może od zleceniobiorcy wymagać przejścia szkolenia bhp oraz poddania się badaniom lekarskim.”
Od czego to zależy?
Mając zatem powyższe na uwadze należy uznać, iż podmioty powierzające wykonywanie pewnego rodzaju czynności osobom fizycznym na podstawie Umowy zlecenia w związku
z tym, że to one określają miejsce ich wykonywania powinni zapewnić im bezpieczne
i higieniczne warunki pracy. Zleceniobiorcy nie mają obowiązku kierowania na wstępne badania lekarskie i organizowania szkoleń bhp dla Zleceniobiorców, ale powinni sprawdzić, czy stan ich zdrowia oraz poziom wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy pozwala na ich dopuszczenie do wykonywania czynności określonych w Umowie zlecenie.
Tak naprawdę wiele zależy od rodzaju wykonywanych przez Zleceniobiorcy czynności na podstawie Umowy zlecenie. Zleceniodawca powinien dokonać oceny, czy rodzaj czynności wykonywanych przez Zleceniobiorcę zwiększa ryzyko wystąpienia szkodliwych lub uciążliwych skutków dla zdrowia i życia Zleceniobiorcy lub istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku podczas ich wykonywania.
Są pewne sytuacje, w których Zleceniodawca powinien w treści Umowy zlecenia wymagać, aby Zleceniobiorca odbył szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz posiadał ważne badania lekarskie, w szczególności, gdy będzie on wykonywać czynności stwarzające zagrożenie dla jego zdrowia i życia.
Ważność orzeczeń lekarskich
Kolejna problematyczną kwestią jest konieczność uregulowania w treści Umowy zlecenia nie tylko samego obowiązku posiadania przez Zleceniobiorców odpowiednich badań lekarskich oraz przeszkolenia z zakresu BHP, ale także zasad ponoszenia kosztów w tym zakresie. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy Pracodawca musi ponieść wszelkie koszty związane z przeprowadzeniem badań lekarskich Pracowników oraz działań podejmowanych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ustawodawca nie nakłada analogicznych obowiązku na Zleceniodawców, jak na Pracodawców. Wobec czego strony w Umowie zlecenia powinny dokładnie wskazać, która ze stron jest zobowiązana do ponoszenia kosztów w tym zakresie. Należy pamiętać przede wszystkim o tym, że Umowa zlecenia to umowa cywilnoprawna, a zatem strony mają znacznie większa swobodę w konstruowaniu jej treści niż w przypadku Umowy o pracę, której treść jest ograniczona szeregiem obowiązków nakładanych na Pracodawców przez przepisy kodeksu pracy.
Zleceniodawcom sen spędza z powiek jeszcze jedno problematyczne zagadnienie, a mianowicie, czy mogą oni uznać ważność orzeczenia o zdolności do wykonywania zlecenia uzyskanego w związku z realizacją Umowy zlecenia przez Zleceniobiorców na rzecz podmiotu trzeciego. Zgodnie z art. 229 § 11 kodeksu pracy wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Ponownie mamy do czynienia z taką sytuacją, w której brak jest odzwierciedlenia regulacji obowiązujących dla Pracowników wobec Zleceniobiorców. Zleceniodawcy powinni zatem na własną rękę dokonać obiektywnej oceny treści przedstawionego orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy pozyskanego przez Zleceniobiorcę w związku z zawarciem Umowy zlecenia z podmiotem trzecim
Wydaje się, że w tej sytuacji ocenie poddane powinno być przede wszystkim to, czy warunki oraz środowisko, w którym Zleceniobiorca uprzednio wykonywały czynności są podobne do warunków u przyszłego Zleceniodawcy.
Jeżeli warunki te będą się od siebie znacząco różnić ze względu na rodzaj wykonywanych czynności lub miejsca ich wykonywania Zleceniodawca nie powinien uwzględnić posiadanego orzeczenia lekarskiego oraz zobowiązać Zleceniobiorcę do pozyskania odpowiedniego orzeczenia.
Podsumowując obowiązek posiadania orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania pracy oraz przeszkolenia w zakresie BHP Zleceniobiorców jest zależny od rodzaju wykonywanych przez nich czynności. Ponadto kwestię w zakresie obowiązków ich posiadania, ważności orzeczenia lekarskiego oraz poniesienie kosztów z tym związanych powinna w sposób szczegółowy oraz jednoznaczny określać treść Umowy zlecenia.